abbogài, abbogàre , vrb: abogai Definizione
fàere s'abbogau; nàrrere su chi unu tenet de nàrrere, nàrrere a boghe o fintzes solu fàere a bíere o arregordare in calecuna manera
Sinonimi e contrari
aprontai 1,
difèndhere,
iscaressire
2.
tenias it'e nàrrere e no ti ses abbogadu: andhe fatza sa chi as tentu!…◊ tue ses su primu chi ti ses abbogadu a ti dare su chi ti tocat ◊ aispeta ca in cue mi abbogo deo: Cussa est cosa chi no si faghet, ca no andhat bene!
3.
po abogai sa durci cara tua istimada intregu su spédhiu in is alas de su bentu (E.Sanna)
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
objecter
Inglese
to object,
to come forward
Spagnolo
abogar
Italiano
farsi avanti,
obiettare
Tedesco
die Anwaltschaft ausüben,
vertreten.
aproghilàre, aprogliài , vrb: aproigliai 1,
aproillae,
-ai,
-are,
aproliai,
-are Definizione
bènnere o dipèndhere de calecunu àteru logu; lòmpere, torrare, recuire a domo, bènnere a próliu
Sinonimi e contrari
acodie,
acoltziare,
acosiare,
acostai,
acostire,
apriodhai,
aprobiai,
assortire
/
recoire
Frasi
sa genti aproillàt de dónnia parti ◊ seus abetendidhu: ancora est a aprogliai! ◊ candu dhis est essiu s'ispédhiu de arramigai, ita nas ca funt aproliaus a domu? ◊ a bidha aproliaus a s'iscurigada, ca marraus po cantu est luxi ◊ ndi bit de dotoris aproliaus, innòi, si tzérriat agitóriu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
venir
Inglese
to come
Spagnolo
proceder,
recogerse
Italiano
provenire
Tedesco
herkommen.
apugnigosài , vrb: apunnigosai,
apunziconare Definizione
iscúdere, pigare a cropos de púngiu
Sinonimi e contrari
abbuciconai,
acatzotai,
apugnigorai,
apuinare,
apunzare,
apunzicare,
burtzigare
Frasi
si apunziconat sos càvanos e si addobbat sa conca a su muru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner des coups de poing
Inglese
to come to blows
Spagnolo
dar de puñetazos
Italiano
prèndere a pugni
Tedesco
jdn. mit Faustschlägen traktieren.
assèndhere , vrb: assènnere Definizione
coment'e calare de artu, a pitzu, ma nau fintzes in su sensu ebbia de lòmpere, bènnere de unu male, de calecuna cosa chi no si iat mancu a bòllere o cun fortza chi faet male; fintzes lòmpere ebbia a unu logu, a unu tretu, a calecuna cosa, su bènnere de unu tempus / pps. asséndhidu
Sinonimi e contrari
achirrare,
andai,
assurpire,
bènnere,
falare,
lòmpere
Frasi
e ite male ti at asséndhidu? ◊ como chi ndh'est asséndhida cussa lege tocat chi càmbies! ◊ li at asséndhidu unu raju ◊ pessanne a cantu li fit assortitu li fit assénnitu s'ingadhintzu ◊ sos pilos li assendhent in bassu a mesu de s'ischina
2.
donzi caminu annat a sa Libra, bastat de no dare vorta pro bi assènnere ◊ sont assénnitos a si mannicare pacos ischerfiones de frútora ◊ custos pastores assendhent a unu buscu e bi passant sa note
3.
su giàcanu mannu est assénnitu a carches a sa gianna de sa turre ◊ fit bete crateone chi Antonedhu atzicu assenniat a tocare terra chin sos pedes
4.
candho assendhiat su veranu sos pitzinnos si apiligaint in sos fundhos pro gustare cucuja
Traduzioni
Francese
venir
Inglese
to come
Spagnolo
venir,
venir un mal
Italiano
venire,
scéndere (détto di un male)
Tedesco
betroffen werden (von einem Unglück).
bènnede, bènnere , vrb: benni,
bènniri,
vènnere Definizione
acostire, lòmpere a ue unu si agatat, a ue est; nau de tempus, su si fàere presente, lòmpere; nau de cosa chi si ponet in dossu, istare, andhare o orrúere bene; foedhandho de cosas a bèndhere, costare, fàere de prétziu / poét. benne; a/c.: sa de tres personas sing. leat su verbu aus. àere candho su sugetu no est bene precisu, no est determinau (e deosi est fintzes su partitivu)/ ger. benindhe, benindho, beninno, benendhe, benendi, benendu, benzendhe; cong., impr.: bèngiat, benzat; a./c. su pps. beniu/benniu faet cunforma a is verbos de 3ˆ coniug. (e comente benit de sa 4ˆ coniug. ltn.): bénnidu/bénniu est cunforma a is verbos de 2ˆ coniug.
Sinonimi e contrari
achirrare,
assèndhere,
bèndhere 1,
falare
/
iltare
/
costai
| ctr.
andai,
tocai 1
Modi di dire
csn:
bènnere in mente, a conca = arregordai; bènnere in maltza = martzire; bènnere in more (nau de animalis) = insuai, impurdedhiri; apu, as, at a bènniri a biri ca… = apo, as, at a bídere chi…; benit a bèni = andhat bene, benit a betu; bènniri faci po faci = abbojare; bènnere mancu = mancai, fàghere farta; bènniri avatu = andhare cun ccn. unu pagu cambados; bènnere in fizos (nadu de fémina) = iscendiai, illieràresi, fizolare; bènniri príngia = essire ràida
Frasi
benzo deo a domo tua o benis tue a domo mia? ◊ deghe séculos prima de benne Cristos est custu capitadu (S.Mongili)◊ est benzendhe s'ierru ◊ poita su fradili de siu Boicu est benendu a innòi? ◊ a domo bi at bénnidu zente ◊ mi at bénnidu gana de bufare ◊ como cue benit su sole: pònedi inoghe ca benit s'umbra! ◊ a mie mi at bénnidu irrocu: so deghe annos màrture! ◊ beni a innoghe e setzidi, ca ti depius nàrrere una missione! ◊ sunt bénnidos totugantos a nos azuare ◊ préide Coco anca aiat perdicau dae sa trona "Ant a bènnede dies malas!"◊ dhis at bénniu una maista de partos e no dh'ant créfia ◊ apu agatau cust'ómini benendu a bidha
2.
candho benit in fizos, issa corcada in letu e tue abbizu a fàghere fascas!
3.
custa tzacheta no mi benit prus ca so créschidu ◊ a chini benit su diamanti, cussa at a èssi reina! ◊ lah ca mi benit s'anedhu de mamma!…◊ is camisas fiant aici piticas chi beniant a su fradi prus piticu
4.
cantu benit cussa pariga de crapitas?
Etimo
ltn.
venire
Traduzioni
Francese
venir
Inglese
to come
Spagnolo
venir
Italiano
venire
Tedesco
kommen,
ankommen.
contoniàe, contoniài, contoniàre, contoniàri , vrb Definizione
torrare (e fintzes batire) a contone, a domo, furriare o recuire a bidha
Sinonimi e contrari
arrefurai,
furriai,
ghirare,
recoire,
recòrdere,
remunire,
soniae
/
pigai,
poltare
| ctr.
essire,
tocai 1
Frasi
us ómmines, pacubbene de issus, candho contoniànt contoniànt! ◊ bai ca babbu tuu ti dhu donat in costas su súcuru, candu contóniat! ◊ si ndi pesàt a iscuriu e contoniàt a s'iscorigadroxu ◊ is bòis a merí contóniant a bidha ◊ mi nci contóniu a domu ◊ fui circandho is mannalitzas ca non funt contoniatas a domu
2.
de sa buca de is pipius e de is piciochedhus ti as contoniau su bantu (Ev)◊ s'arroda de su tempus ndi at contoniau artis noas e fuedhus nous ◊ cudhus funt andaus a ndi contoniai is bacas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rentrer
Inglese
to come back
Spagnolo
regresar
Italiano
rientrare
Tedesco
zurückkehren.
crazugài , vrb Definizione
gherrare e betare a terra a unu, lòmpere a iscúdere o aungare s'unu a s'àteru
Sinonimi e contrari
atzuntzudhare,
carrabbugliai,
carrabbusai,
lòmpere,
tipiliare,
trifiare
Frasi
gei si crazugant, custus, lah! ◊ is féminas si funt crazugadas: no abbastàt chi si funt fuedhadas mali!
Traduzioni
Francese
se battre,
en venir aux mains
Inglese
to come to blows
Spagnolo
pelearse
Italiano
azzuffarsi
Tedesco
aneinandergeraten.
incapitàe, incapitài, incapitàre , vrb Definizione
su èssere, imbàtere o agatare in calecunu logu o chistione po cumbinatzione, comente podet arresurtare chentza chi dipendhat de su bòllere de nemos
Sinonimi e contrari
capitai,
incapai 1
/
acontèssere
Frasi
arratza de mulleri chi apu incapitau! ◊ chi iat incapitau a mimi no si fut fuiu, no! ◊ míseru tue chi nche ses incapitandhe in cussa malasorte! ◊ chi incapitat a no nch'èssede zeo, nch'est issa ◊ incàpitat, a boltas, in su note, che unu pitzinnu s'ischidet su bentu (S.Baldino)
Traduzioni
Francese
avoir lieu,
se passer
Inglese
to come,
to happen
Spagnolo
acontecer,
ocurrir
Italiano
capitare
Tedesco
geraten,
geschehen.
incartài , vrb: incartare Definizione
imbodhigare cosa, pònnere in paperi; obbrigare a unu cun calecunu iscritu, fàere cuntratu; rfl. giare o impromitire s'ànima a su dimóniu; giogandho a cartas, abbarrare cun cartas in manu chi no cuncordant impare po pòdere serrare sa giogada
Sinonimi e contrari
imbodhiai
2.
su cuntratu dipendhiat de su tantu de sa robba: cun prus de dughentas chimbanta berveghes incartaias pro chimbe annos ◊ chie cheriat imparare un'arte s'incartaiat cun d-unu mastru pro unu tantu de annos
3.
no fit un'istincu de santu, tiu Nigola, ma no fit mancu incartadu a su dimóniu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
envelopper
Inglese
to come to a written agreement
Spagnolo
envolver,
encartar,
encartarse
Italiano
incartare,
obbligare uno con scrittura,
fare un patto col diàvolo
Tedesco
in Papier einpacken,
einen Vertrag schließen,
sich dem Teufel verschreiben.
iscorrutàre , vrb: iscurrutare,
scorrutai Definizione
bogare, lassare su bestimentu de dolu, acabbare de si bestire a dolu po unu mortu
Sinonimi e contrari
illutare
| ctr.
allutare
Frasi
si sa fémina chi morit est in lutu, dh'iscorrutant e dhi ponent su bestire de gala ◊ cussas si sunt iscurrutatas cun s'abbrítiu de si torrare a cojuare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
quitter le deuil
Inglese
to come out of mourning
Spagnolo
desenlutar
Italiano
sméttere il lutto
Tedesco
die Trauer ablegen.
ispuntài , vrb: ispuntare,
spuntai Definizione
segare is puntas, segare o guastare sa punta, tocare su binu nou; bogare cosa posta a punghidura; cumenciare a bogare, a essire sa punta; rfl. nau de is binos, essire aghedos, guastos
Sinonimi e contrari
ispitare,
scomai
/
essire
/
achedare 1
| ctr.
acuciai
Frasi
in binza semus ispuntendhe sa bide ◊ a faedhare male ses avesu: sa limma ti la deves ispuntare! (V.Congias)
3.
in Sardigna no passat dí chi no ispuntit unu frori de una mata
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
épointer
Inglese
to blunt,
to cut the tip off,
to come up,
to become sour
Spagnolo
despuntar,
aparecer,
agriarse
Italiano
spuntare
Tedesco
die Spitze abbrechen.
istapàre , vrb: istupai,
istupare,
istupari,
stapai Definizione
tròchere su tapu o fintzes àteru chi si ponet a tupone e no lassat passare sa cosa; essire totinduna de calecunu logu, andharesindhe impresse
Sinonimi e contrari
stuponai
| ctr.
tapai
Frasi
istupade s'ampulla e betade! ◊ che cheret istupada s'abba de sa bartza pro abbare s'iscra ◊ istupàdebbos bene sas orijas! ◊ andhaias a s'ortu a che istupare s'abba de sa cora ◊ cheret istupadu su cundhutu ca s'abba no colat ◊ a mi dhu istupas su lavandinu?
2.
istupa a fora! ◊ dae un'otorinu ndhe istupant duas pisedhutzas ◊ eh, tui istupandi meda a foras cun sa màchina sentza de castiai si ndi est passendi àtera!…◊ nci fut istupau che unu bentu ◊ su bentu che istupat fúrridu urulendhe ◊ che so istupadu a chircare comente mi so sapidu chi mancaiat su bestiàmine
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déboucher,
débusquer
Inglese
to unclog,
to uncork,
to come out
Spagnolo
destapar,
descorchar
Italiano
stappare,
sturare,
stasare,
sbucare
Tedesco
entkorken,
ausräumen,
herauskommen.
isveltudídu , agt Definizione
nau de unu immadoinau, chi si est coment'e ischidau, torrau in bidórios
Sinonimi e contrari
irvertudadu
Traduzioni
Francese
qui est revenu à soi,
réveillé
Inglese
to come to,
to awake
Spagnolo
reanimado
Italiano
rinvenuto,
risvegliato
Tedesco
wieder zu sich gekommen.
naschíe , vrb: naschire,
nassire Definizione
bènnere a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes in su sensu de batire a su mundhu, fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. naschiu; ger. naschindho
Sinonimi e contrari
inceurrare,
nàschere*,
tudhire
/
comentzari,
depèndhere,
essire
| ctr.
mòrrere
/
acabbae
Frasi
custos pitzinnos de como los naschis, los pesas, los vestis, e issos mancu vae innoromala! ◊ bochint sos fizos prima de naschire pro sa fadiga de los pesare! ◊ in cuile fiant naschindho is angiones ◊ sos fizos dhos naschiant in terra in s'istoza
Traduzioni
Francese
naître
Inglese
to be born,
to come up
Spagnolo
nacer
Italiano
nàscere
Tedesco
geboren werden,
zur Welt kommen.
slutài , vrb Definizione
bogare o cambiare su bestimentu de dolu, su lutu
Sinonimi e contrari
| ctr.
allutare,
inlutai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
quitter le deuil
Inglese
to come out of mourning
Spagnolo
desenlutar
Italiano
sméttere il lutto
Tedesco
die Trauer ablegen.
tipilíre , vrb Definizione
atripare s'unu cun s'àteru, brigandho
Sinonimi e contrari
acanciofai,
aciufai 1,
atzuntzudhare,
incabigliare,
tipiliare,
trifiare
Frasi
si ponzant de acordu o chi si torrent a tipilire o a s'atzutzudhare che pudhas ◊ como no ant botza, sa partia est frimma: si sunt tipilindhe ca nemos cheret andhare a nche batire sa botza
Traduzioni
Francese
en venir aux mains
Inglese
to come to blows
Spagnolo
pelear,
venir a las manos
Italiano
azzuffarsi
Tedesco
sich raufen.